Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) İçin Çözüm Önerileri
Emeklilikte yaşa takılanlar konusu sosyal güvenlik hakları alanında son yılların en çok konuşulan konularından oldu. Tanıtım ve toplumsal kabul açısından oldukça başarılı bir tanıtımı olduğunu kabul etmek gerekiyor. Fırsatları iyi değerlendirip siyasetin ve toplumun kendilerini fark etmesinin sağlanması ile görmezden gelinme sendromunun üstesinden gelinip sonuca yaklaşmayı başarmışlardır. Bir tarafta İMF nin zorladığı sosyal güvenlik reformları, bürokrasinin aşılmaz bütçe-maliye gerekçeli dirençleri, diğer tarafta ise ilk başta örgütsüz, maddi imkanları yetersiz, sesini duyurmakta zorlanan bir toplum kesimi.
Bu konuda çözüm önerilerimize gelmeden önce emeklilikte yaşa takılanlar kimler buna bir göz atalım. Çünkü kendisi EYT olduğu halde bu konuda bilgisi olmaması nedeniyle EYT olduğunun farkında olmayan büyük bir kesim bulunmaktadır. SGK istatistiklerine göre Haziran/2019 ayı itibariyle 22 milyon 260 bin aktif sigortalı, 12 milyon 828 bin ise emekli var. SGK tarafından 2018 yılında Cumhurbaşkanlığına sunulan raporda EYT sayısının 6,3 milyon olduğu, EYT Derneği tarafından hazırlanan rapora göre ise EYT’lilerin sayısının Eylül/2019 itibariyle 5,4 milyon kişi olduğu belirtilmiştir. Aylar içerisinde EYT liler yaşı geldikçe emekli olduğundan bu sayının zaman içerisinde azalmakta olduğu dikkate alınırsa emeklilikte yaşa takılanların sayısının 5,5 milyon civarında olduğunu söyleyebiliriz.
Birçok Kişi EYT’li Olduğunun Farkında Değil
5,5 milyon kişinin en az yarısının kendisinin EYT olduğunun farkında olmadığını belirtelim. O nedenle EYT liler kimler sorusu önem kazanıyor. Şu anki sisteme göre, emekli olabilmek için 7000 çalışma gününü dolduran kişi 58-60 yaşını tamamlamak zorunda. Hâlbuki 8 Eylül 1999 gününe kadar emeklilik için 20- 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 günlük çalışma gün sayısı aranıyordu. EYT sorunu 1999’da emeklilik şartlarından 20-25 yıl süre şartını kaldırıp yerine 40-60 yaş arasında kademeli olarak artan yaş şartının getirildiği 4447 sayılı Kanun ile ortaya çıktı. Buradaki sigortalılık süresi ilk işe giriş tarihinden emeklilik başvuru tarihine kadar geçen süreyi ifade etmektedir.
EYT, eski sistem olsaydı emeklilik için aranan çalışma gününün doldurulmasıyla hemen veya belli bir yıl sonra emekli olabilecekken, 1999 yılındaki kural değişikliği sonucu gelen yeni sistem nedeniyle yaş şartını daha ileri bir tarihte tamamlayabilecek olan kişileri ifade etmektedir. EYT liler 8 Eylül 1999 dan önce işe başlamış olanlardan şu anki sisteme göre çalışma gün sayısını doldurmuş ya da ileride dolduracağı tarihte yaş şartı nedeniyle emekliliği beklemek zorunda kalan kişilerdir.
5,5 milyon EYT li ile ilgili SGK tarafından 2018 yılında Cumhurbaşkanlığına sunulan raporda EYT Kanununun çıkması durumunda ilk etapta hemen emekli olabilecek sayının 1.3 milyon kişi olacağı belirtilmiştir. Muhalefet 700 bin kişiden söz etmekte, Cumhurbaşkanlığına sunulmak üzere EYT Derneği tarafından hazırlanan 2019/Eylül ayı raporuna göre ise 750 bin-1 milyon kişinin emekli olacağı belirtilmektedir.
Yine bu çalışmalara göre EYT Kanununun çıkması halinde SGK nın 2018 yılı hesabına göre yıllık maliyet 25 milyar TL iken, EYT derneğinin 2019 yılı çalışmasında 15 milyar TL olarak bulunmuştur.
Tüm bu sayı ve hesaplamalar yapılırken EYT liler kendilerinin haklarının gasp edildiğini ileri sürmekte yaşadıkları maduriyetlere dikkat çekmektedirler. Gerçekten de oyun sırasında kural değiştirmek adil olmasa gerek. Bu kişiler sigorta sistemine ilk girdiklerindeki kural ne ise onunla devam etmeleri gerekiyordu. Bununla birlikte bulunacak çözümlerde daha önce bu sistemden yaşı bekleyip 2000-2018 yılları arasında emekli olmuş yaklaşık 6 milyon kişinin de hesaba katılması gerekmektedir.
Diğer taraftan sürdürülebilir, nüfus yapısını göz önünde bulunduran, aktüeryal dengeleri sağlam bir emeklilik sisteminin gerekleri de dikkate alınarak bir çözüm geliştirilmek zorunluluğu da açıktır. Bu günün yükü gelecek nesillere bırakılma mantığı ile hareket edilmemelidir.
EYT’lilere Çözüm Önerileri
Emeklilik yaşı, işe başlama tarihine göre kademeli geçiş öngördüğü için işe başlama tarihini öne alabilen uygulamalar, yaşı daha öne alıp erken emekli olabilme yolunu açacaktır. Bu kapsamda ilk akla gelecek uygulama, erkekler için askerlik hizmetlerini işe girişten önce yapmışlarsa bunu borçlanırlarsa yaşı daha erkene alıp erken emekli olabileceklerdir. Böylece EYT lilerin bir kısmı bu kapsamın dışına çıkmış olacaklardır.
Bir başka uygulama ise işe başlama öncesinde yurtdışında geçmiş herhangi bir çalışma süresi varsa, bu süreler de borçlanılarak işe başlama tarihi öne alınıp daha erken emekli olunabilir. Özellikle bu çalışma ülkemiz ile ikili sözleşmesi olan Almanya gibi bir ülkede geçmiş ise 1 gün bile borçlanılarak emeklilik yaşı erkene alınıp EYT dışına çıkılabilir.
Kadınlar için ise doğum borçlanmasında aynı konu uzun zamandır gündemde olup maalesef erkeklerin askerlik borçlanmasına tanınan bu hak kadınlara tanınmamıştır. Kamuoyunun bu konuda da önemli bir beklentisi bulunmaktadır. Gerekli yasal değişikliklerin yapılması halinde işe girişten sonraki doğumların borçlanılabildiği gibi işe girişten önceki doğumlar da borçlanılarak emeklilik yaşı daha erkene alınıp EYT li kapsamından çıkılıp yaşa takılmadan erken emekli olunabilir.
Bir diğer konu ise sağlık nedenleriyle ortaya çıkmaktadır. Engelli olup vergi indirimine hak kazanan kişiler de engellilik oranlarına göre EYT kapsamındaki yaşı beklemeden erken emekli olmaları mümkündür. Bunun için sağlık sorunlarının bir rapor ile belgelenmesi gerekir.
Bu konudaki son önerimiz ise maalesef ülkemizin bir gerçeği olarak resmi işe giriş tarihinden daha önceki bir tarihte her hangi bir yerde çalışması bulunup da sigortasının yatırılmadığı durumlara yöneliktir. SGK kayıtlarındaki sigorta başlangıç tarihinden daha önceki bir tarihte bir günlük bir çalışması bulunsa dahi bunu hizmet tespit davası ile tespit etmesi halinde daha erken bir yaşta emekli olarak EYT kapsamından çıkabilecektir.
