Salgın sırasında İş Kanunu, İşsizlik Sigortası Kanunu ve Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunlarında bazı değişiklikler yapıldı. Pandemi nedeniyle çalışma mevzuatında yapılan değişiklikleri sırayla özetlemeye çalışacağız.
1- 4447/Geç.23: Kısa Çalışma Ödeneği
İlk değişiklik 25/3/2020 tarihli düzenleme ile kısa çalışma ödeneği (KÇÖ) şartları yumuşatılması şeklinde yapıldı.
2008 yılında 4447 sayılı Kanuna eklenen Ek Madde 2’ye göre, işsizlik sigortası kapsamında, zorlayıcı nedenlerle işin azalması veya durdurulması hallerinde, ücretsiz izne ayrılan çalışanlara “Kısa Çalışma Ödeneği” adı altında bir ödeme yapılır.
Tüm çalışanlara değil işsizlik sigortası için gerekli şartları taşıyanlara, işyerindeki son 12 aylık brüt ücret ortalamasının %60 ı kadar bir ödeme yapılır. Üst sınırı ise asgari ücretin 1,5 katıdır (2020 yılı için 4.414,5 TL). Örneğin 12 aylık ortalama 2.900 TL ise, 30 günlük bir KÇÖ ödemesi 1.740 TL olacaktır.
Kısa çalışmanın başladığı ilk haftanın ücretinin yarısı işverence ödenir ve bu haftayla birlikte 3 ay boyunca uygulanır, ayrıca bu ödemeler işsizlik ödeneğinden düşülür. Ancak bunun 6 aya kadar uzatılması veya işsizlik ödeneğinden düşülmemesi Cumhurbaşkanının yetkisindedir.
2020 Mart ayında aynı Kanuna eklenen Geçici Madde 23 ile kısa çalışma ödeneğinin hakedilebilmesi için iş sözleşmesinin kesintisiz olarak devam etmiş olması gereken en az gün sayısı 120’den 60’a; son 3 yılda bulunması gereken en az gün sayısı da 600’den 450’ye düşürüldü.
Şartların aşağı çekilmesi şeklindeki bu değişikliklerden yararlanabilmek için bir de 4857/25-II deki haklı nedenlerle derhal fesih hariç işçi çıkarılmaması şartı getirildi!
Kanunla Cumhurbaşkanına verilen yetki çerçevesinde bu sürelerin, ileride yararlanılması muhtemel işsizlik ödeneğinden düşülmeyeceği kararlaştırıldı.
KÇÖ, Cumhurbaşkanlığı Kararları ile toplamda 6 ay olmak üzere 4 defa uzatıldı.
1/7/2020 den önce KÇÖ ne başvurmuş olanların süresi 30/6/2020 den önce bitmiş olanlar 1/7/2020 den, devam edenlerin ise bitiş tarihinden itibaren;
İlk karar (29/6/2020): 1 ay
İkinci karar (30/7/2020): 1 ay
Üçüncü karar (30/8/2020): 2 ay
Dördüncü karar (26/10/2020): 2 ay = toplam 6 ay uzatılması sonucu en az 2020 yılı sonuna kadar uzatılmıştır.
Bu değişikliklerden yararlanabilmek için 30/6/2020 tarihine kadar KÇÖ ne başvuru yapılması şartı bulunuyordu. 1 Aralık tarihli Cumhurbaşkanlığı kararı ile başvuru süresi 31 Aralık 2020 tarihine kadar yeniden açıldı.
Ödeme süresi ilk olarak 3 ay, sonrasında ise Cumhurbaşkanınca 6 aya kadar uzatılması uygulaması, Temmuz ayında yapılan değişiklik ile süreye tabi olmadan ve en son 2020 sonuna, Aralık ayında yapılan değişikli ile 2021 Haziran sonuna kadar uzatılabileceği şeklinde değiştirildi.
Şu anda 31/12/2020 tarihine kadar yapılacak yeni başvurular sonucunda ilk olarak 3 ay süreli olarak uygulanacaktır.
Ayrıca 2020 Aralık ayında yapılacak KÇÖ başvurularında ilk haftanın ücretinin yarısının işverence ödeneceği kuralı da kaldırılmıştır. Ancak bunun yasal bir düzenleme ile yapılması gerekiyordu, o nedenle burada mevzuat hiyerarşi hatası olduğunu düşünüyoruz.
KÇÖ başvurularında yapılan bildirimlere aykırılık tespit edilmesi halinde sadece yapılan ödemelerin faiziyle geri alınması öngörülmüş, herhangi bir ceza tanımlanmamıştır.
2- 4447/Geç.24: Nakdi Ücret Desteği
17/4/2020 tarihinde Kanuna yapılan ekleme ile KÇÖ ne şartları uymayanlara “nakdi ücret desteği (NÜD)” ödeneceği düzenlemesi yapıldı.
17/4/2020 tarihinde iş sözleşmesi olan ve
17/4/2020 tarihinden sonra ücretsiz izne ayrıldığı halde KÇÖ alamayanlar ile
15/3/2020 tarihinden sonra işten ayrılmış ve
fesih hariç gün şartlarını taşımaması nedeniyle işsizlik ödeneği alamayanlara;
17/4/2020-17/7/2020 döneminde günlük 39,24 TL ödenir.
NÜD ödemesinin uygulanacağı süre 4857 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yer alan fesih yapılamayacak süreye endekslenmiş olup en son 17/1/2021 tarihine uzatılmıştır. Bununla ilgili detaylı açıklamaya aşağıda yer verilmiştir.
NÜD alan işçinin bildirilen duruma aykırı olarak çalıştırılması halinde, her işçi için ay başına 1 asgari ücret ceza öngörüldü.
KÇÖ ve NÜD alanların GSS primlerini İŞKUR öder. (5510/60e, 5510/87d, 4447/Geç.24)
KÇÖ ve NÜD alınan ayda:
1- Sadece kısa çalışma nedeniyle eksik gün bildirilecekse “18-Kısa Çalışma Ödeneği”
2- Kısa çalışma ile birlikte başka bir neden daha varsa “27-Kısa Çalışma Ödeneği ve Diğer Nedenler”
3- Sadece ücretsiz izin desteğinden yararlanma nedeniyle eksik gün bildirilecekse “28 – Pandemi Ücretsiz İzin”
4-Nakdi ücret desteği ile birlikte başka bir eksik gün nedeni daha varsa “29-Pandemi Ücretsiz İzin ve Diğer”
kodları ile bildirim yapılacaktır.
3- 4857/Geç.10: Fesih Yasağı Ve Ücretsiz İzne Ayırma Yetkisi
Yine aynı 17/4/2020 tarihinde İş Kanununa yapılan ekleme ile çalışanların işverence işten çıkartılması yasaklanırken onun yerine işçinin onayına gerek olmaksızın ücretsiz izne ayırma yetkisi tanınması kuralı getirildi.
Buna göre 17/4/2020-17/7/2020 döneminde iş sözleşmesi, aşağıda sayılan haller haricinde işverence feshedilemeyecek. Bu yasağa uymamanın cezası ise her bir ihlal için 1 asgari ücret olarak belirlendi.
Fesih yasağı kapsamına girmeyen haller aşağıda sıralanmış olup, son şekli 7252 sayılı Kanun ile verilmiştir.
İş Kanunu 25/II-ahlak ve iyi niyete uymama,
belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi,
işyerinin kapanması/faaliyetinin sona ermesi,
hizmet alım ve yapım işlerinin sona ermesi.
Diğer yandan 17/4/2020-17/7/2020 döneminde işveren çalışanı ücretsiz izne ayırabilecek. Normal durumda işçinin ücretsiz izne ayrılabilmesi çalışma şartlarında esaslı değişiklik olarak kabul edildiğinden 6 gün içerisinde işçinin yazılı onayı olmazsa geçersiz sayılacak, gerekçesi yeterli değil ise de işçi tarafından haklı nedenle fesih yapma hakkı doğmuş olacaktır.
Fesih yasağı ve ücretsiz izne ayırma yetkisi Cumhurbaşkanı Kararları ile şu ana kadar 4 defa uzatıldı:
İlk karar: 1 ay uzatma =17/8/2020 (29/6/2020)
İkinci karar: 1 ay uzatma =17/9/2020 (30/7/2020)
Üçüncü karar: 2 ay uzatma =17/11/2020 (3/9/2020)
Dördüncü karar: 1 ay uzatma =17/1/2021 (26/10/2020)
Fesih yasağı ve ücretsiz izne ayırma yetkisi 3 aylık uygulanması sonrasında Cumhurbaşkanına tanınan 6 aya uzatma yetkisi, 7252 ile en fazla üçer aylık sürelerle 30/6/2021 tarihine kadar uzatma yetkisi şeklinde değiştirildi.
4- 4447/Geç.26: 7252-Normale Dönüş Prim Teşviki
23/7/2020 tarihinde Kanuna eklenen madde ile 1/7/2020 den önce başvuru yaparak KÇÖ / NÜD den yararlananların normal mesaiye başlatılmaları halinde, bunu takip eden 3 ay süreyle, yararlandığı KÇÖ/NÜD aylık ortalama gün sayısının asgari ücret düzeyindeki primlerinin karşılanması desteği getirildi.
KÇÖ/NÜD den yersiz yararlanma varsa bu teşvikten de yararlanamaz. Bu işçi bu ayda başka destekten de yararlanamaz.
Cumhurbaşkanı, Kanundaki yetkisini kullanarak 2 Aralık 2020 tarihli karar ile süreyi 6 aya, en son tarihi ise 2020 yılı sonundan 2021 Haziran ayına uzatmıştır. 2021 Haziran ayına uzatma yetkisi 7256 sayılı Kanun ile 11.11.2020 tarihinde getirildi.
2020 ARALIK AYINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER:
5- 4447/Ek.7: 7256-İşsizlik Ödeneğinden Yararlananların İstihdam Edilmesi Prim Teşviki
11/11/2020 tarihinde yapılan kanun değişikliği ile işsizlik ödeneği almakta iken, işten ayrılmalarını takip eden 90 gün içerisinde işe alınıp en az 12 ay çalıştırılmaları şartı ile ödenekten yararlandığı dönemdeki asgari ücret üzerinden, emeklilik-UVSK primleri (%20), kalan işsizlik ödeneği süresi ile sınırlı olmak üzere karşılanır.
Her sigortalı için ömründe bir defa yararlandırılır ve bu teşvik geçici olmayıp sürekli nitelikte bir teşviktir.
Daha önceden aynı Kanunun 50. Maddesinde tanımlanan 5921 kodlu işsizlik ödeneğinden yararlananların, son 6 ay ortalamasına ilave olarak işe alınması halinde, kalan işsizlik ödeneği süresi boyunca, işverenin borcu olmaması kuralı ile asgari ücret üzerinden primlerin tamamı (KVSK primi %1) karşılanmaktadır. Yeni getirilmiş olan teşvikin 5921 sayılı teşvik ile çakışabilecek tarafları olduğu görülebilir.
6- 4447/Geç.27: 17256-İstihdama Dönüş Prim Teşviki
- 11/11/2020 tarihinde yapılan bir diğer değişik ise istihdama dönüş prim teşviki uygulamasının tanımlanmış olmasıdır. 2020/Ağustos ayında her hangi bir yerde çalışmamış olması şartıyla
- 1/1/2019-17/4/2020 tarihleri arasında 4857-25-(II)e göre ahlak ve iyi niyet kuralları dışında işten çıkmış/çıkarılmış aynı işyerine veya
- hizmetleri Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmeksizin 1/12/2020 tarihi itibarıyla istihdam edilmeye devam edilmekte olanların, hâlihazırda çalışmakta oldukları işverenine (işverene ceza uygulanmaz, prim istenmez)
- 31/12/2020 sonuna kadar başvuruda bulunmaları ve işveren tarafından 1/12/2020 ila 31/12/2020 arasında işe alınarak;
- a) fiilen çalıştırılmaları hâlinde, fesih yapılamayacak süre sonuna kadar günlük 44,15 TL destek sağlanır. Bu kişilerin yarısını teşvik süresi sonundan itibaren destekten yararlanılan ortalama süre kadar çalıştırmakla yükümlüdür. Aksi halde yapılan ödemeler geri tahsil edilir.
- b) İşe başlatılıp 4857/G.10 uyarınca ücretsiz izne ayrılanlara, fesih yapılamayacak süre sonuna kadar günlük 39,24 TL nakdi ücret desteği verilir. GSS primleri karşılanır. Bu işçi beyana aykırı şekilde çalıştırılmış ise her işçi ve her ay için 1 asgari ücret ceza uygulanır.
Başvurusu kabul edilmeyenlere, gelir testi yapılarak fesih yapılamayacak süre sonuna kadar, hane başına günlük 34,34 TL destek verilir.
Bu teşvikten yararlanıldığı ayda Geç.28 den yararlanılamaz, aynı sigortalı için o ayda başka bir teşvikten de yararlanılamaz.
7- 4447/Geç.28: 27256-İlave İstihdam Prim Teşviki
- 2020/Ağustos ayında her hangi bir yerde çalışmamış olması şartıyla
- 1/1/2019-30/4/2020 tarihleri arasında en az sigortalı bildirimi yapılan aydaki/dönemdeki sigortalı sayısına ilave olarak
- 1/12/2020 ila fesih yapılamayacak sürenin son günü arasında işe alınmış olanlara
Fiilen çalıştırılmaları hâlinde, fesih yapılamayacak süre sonuna kadar günlük 44,15 TL destek sağlanır. Bu kişilerin yarısını teşvik süresi sonundan itibaren destekten yararlanılan ortalama süre kadar çalıştırmakla yükümlüdür. Aksi halde yapılan ödemeler geri tahsil edilir.
- Bu kapsamda işe başlatılıp 4857/G.10 uyarınca ücretsiz izne ayrılanlara, fesih yapılamayacak süre sonuna kadar günlük 39,24 TL nakdi ücret desteği verilir. GSS primleri karşılanır. Bu işçi beyana aykırı şekilde çalıştırılmış ise her işçi ve her ay için 1 asgari ücret ceza uygulanır.
Bu teşvikten yararlanıldığı ayda Geç.27 den yararlanılamaz, aynı sigortalı için o ayda başka bir teşvikten de yararlanılamaz.
8- 4447/Geç.29: 7256-Covid 19 Teşviklerinden Yersiz Yararlanmaların Affı
- 2020/Ekim ayı ve öncesi döneme ait KÇÖ / NÜD ve bunların sonucunda yararlanılmış olan normal mesaiye dönüş teşviki kapsamında yararlanılmış ve olası bir hatalı yararlanma olmuş ise bunların geri tahsil edilmeyeceği düzenlenmiştir.
